توسط : فیلم استاد به کارگردانی عماد حسینی و تهیه‌کنندگی بهروز افخمی، یکی از آثار سینمایی ایران در ژانر اجتماعی است که فیلمنامه آن را عماد حسینی به همراه پیام لاریان نوشته‌اند. فیلم سینمایی استاد محصول ۱۴۰۱ است که بعد از دو سال در ۱۱ مهرماه ۱۴۰۳ در سینماهای کشور اکران شد. فیلم استاد در بهمن ماه ۱۴۰۱ در چهل و یکمین دوره از جشنواره فیلم فجر حضور داشت و به دلیل رویکرد انتقادی و اجتماعی خود و توجه به موضوع زنان مورد توجه منتقدان و همچنین مخاطبان قرار گرفت. در ادامه این مطلب از تماشاخونه به معرفی فیلم سینمایی استاد می‌پردازیم و نظر برخی منتقدان راجع به این فیلم را مرور می‌کنیم.
فهرست مطالب
مشخصات فیلم استاد
- کارگردان: عماد حسینی
- نویسنده: پیام لاریان، عماد حسینی
- تهیه‌کننده: بهروز افخمی
- بازیگران: حسن معجونی، سجاد بابایی، هدیه حسینی‌نژاد، حوریه مقدم، مهدی ابوحمزه
- سال ساخت: ۱۴۰۱
- تاریخ اکران در سینما: ۱۸ مهر ۱۴۰۳
- توزیع‌کننده: فیلیمو
تیزر رسمی فیلم استاد
داستان در فیلم سینمایی استاد از چه قرار است؟
داستان فیلم استاد حول یک دختر جوان دانشجو به نام گلنوش حدادی، با بازی هدیه حسینی‌نژاد می‌گردد؛ گلنوش که دانشجوی رشته هنر است برای ادامه تحصیل خود کشور اتریش را انتخاب کرده و حالا می‌خواهد کارهای مهاجرت تحصیلی خود را پیش ببرد. او برای دریافت پذیرش از دانشگاه مورد نظر خود به توصیه نامه‌ای از استاد خود احتیاج دارد. توصیه نامه‌ای که استاد باید شخصا برای دانشگاه بنویسد تا آن‌ها به اعتبار آن به گلنوش امکان تحصیل در دانشگاه خود را بدهند.
استاد گلنوش که به استاد ادریس معروف است و نقش او را حسن معجونی بازی می‌کند، یک نقاش و هنرمند برجسته است که نامش بر سر زبان‌هاست و گرفتن توصیه نامه از او کار راحتی به نظر نمی‌رسد. وقتی گلنوش برای دریافت نامه به استاد ادریس مراجعه می‌کند، استاد متوجه می‌شود که می‌تواند از موقعیت خود و نیاز این دختر جوان به توصیه نامه تحصیلی، سو استفاده کند.
در ادامه داستان با افزایش یافتن ارتباط بین این دو استاد و دانشجو اتفاقات ناگواری بین آن‌ها رخ می‌دهد. به عبارت دیگر ماجرای فیلم سینمایی استاد را می‌توان حول چالش‌ها و مشکلاتی دانست که به گلنوش به خاطر علاقه خود به ادامه تحصیل در اتریش تحمیل می‌شود. تماشای فیلم استاد به دلیل پرداختن به موضوع آزار جنسی و به دلیل سطح خشونت کلامی که دارد، به افراد زیر ۱۶ سال توصیه نمی‌شود.
لوکیشن در بیشتر مدت فیلم یک جای ثابت دارد که آن هم در واقع آتلیه استاد است؛ استودیوی هنری زیبایی که یکی از دلایل جذب شاگردان نیما ادریس به آن هم همین به نظر می‌رسد. این استاد نقاشی مشهور به تازگی استودیو زیبا وبزرگ خود را راه‌اندازی کرده و بخشی از فعالیت‌های هنری مربوط به دانشگاه را در همین دفتر/استودیو انجام می‌دهد. فضای آتلیه استاد فرصتی را برای برقراری ارتباطات نامناسب و خارج از چارچوب برای او فراهم می‌کند که در فیلم هم به خوبی این دلیل برای مخاطبان باورپذیر می‌شود.
بازیگران و شخصیت‌ها در فیلم استاد
همان‌طور که گفته شد، حسن معجونی، در نقش استاد ادریس بازی می‌کند. این نقش، بازتابی از شخصیتی پیچیده و تضادآمیز است که در عین شهرت و موفقیت، به فساد اخلاقی و سوءاستفاده روی می‌آورد. حسن معجونی که سابقه بازی در تئاتر کاملا در بازیگری‌اش مشهود است، در این نقش هم به خوبی توانسته پرتره یک استاد هنر را به نمایش بگذارد؛ استادی که مورد قبول اطرافیان خود است و در ظاهر انسانی موجه و روشنفکر است و به همین دلیل است که کمتر کسی باور می کند که او از لحاظ اخلاقی فاسد باشد. شخصیت نیما ادریس با بازی درخشان حسن معجونی یکی از بهترین و باور پذیرترین بازی‌های این بازیگر باسابقه است.
هدیه حسینی‌نژاد هم در نقش گلنوش، پرتره زنی جوان و مستقل را به نمایش می‌گذارد که علی رغم درگیری در ماجراهایی تلخ، تلاش می‌کند نمایانگر مقاومت و شجاعت در برابر قدرت باشد. هدیه حسینی نژاد در نشستی پیرامون فیلم سینمایی استاد عنوان می‌کند که بعید می‌داند خانمی در کل دوران زندگی‌اش از کنار چنین مسائلی عبور نکرده نباشد.
او ادامه می‌دهد که به این دلیل که برای خود او هم مسائل مشابهی در زندگی پیش آمده بود، تصمیم گرفته است تا نقش گلنوش حدادی را قبول کند. هدیه حسینی نژاد همچنین اضافه می‌کند که پس از پایان فیلمبرداری، تماشای فیلم برای او بسیار چالش برانگیز بوده و بعید می‌داند آنقدر که او به عنوان یک زن از این فیلم متاثر شده است، مردان به دلیل درک متفاوتشان از این مسائل، تحت تاثیر قرار گرفته باشند.
یکی دیگر از شخصیت‌های کلیدی داستان را سجاد بابایی بازی می‌کند. بابایی که برای بازی در این نقش جایزه سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل مرد را از جشنواره فیلم فجر دریافت کرده است، در مورد کاراکتر خود در فیلم سینمایی استاد می‌گوید که شخصیتی که او به آن پرداخته است، یک شخصیت عصبی است که با مفهوم «غیرت» درگیر شده و با تک‌روی‌های خود و تصمیم‌های فکر نشده و لحظه‌ای داستان را پیش می‌برد.
حرکت جسورانه فیلم سینمایی استاد در پرداختن به مسئله تعرض و قدرت
پیش از نمایش فیلم استاد هم فیلم‌هایی با موضوع تعرض جنسی در سینمای ایران اکران شده بودند؛ از فیلم مشهور «فروشنده» اصغر فرهادی گرفته تا «هیس! دخترها فریاد نمی‌زنند» پوران درخشنده همگی موضوع تعرض و آزار جنسی را مورد توجه قرار داده‌اند، اما هیچ کدام از این فیلم‌ها به موقعیت متجاوز به عنوان دارنده موضع قدرت توجه نکرده‌اند.
در فیلم سینمایی استاد، استاد نیما ادریس فردی سرشناس است که علاوه بر اعتبار اجتماعی و حمایتی که از هم قشریان و اطرافیانش دارد، تعاملش با قربانیان از موضع قدرت است؛ دانشجویان و شاگردانی که هرکدام بنا به دلیلی به کمک او احتیاج دارند و وقتی مورد ضدمه وارد می‌شوند به خاطر جایگاه استاد نمی‌توانند چیزی بگویند یا اگر هم بگویند کسی باورشان نمی‌کند یا به عبارت بهتر کسی نمی‌گذارد باورشان کنند.
از این جهت فیلم استاد حرکت جسورانه‌ای انجام داده و سعی در به گوش رساندن صدایی داشته که در سایه قدرت به حاشیه رانده شده و نه تنها نمی‌تواند فریاد بزند، که حتی نای بلند شدن هم ندارد.
آیا فیلم استاد یک اثر اقتباسی است؟
داستان فیلم سینمایی استاد با اقتباس از نمایشنامه «اولانا» نوشته دیوید ممت (David Mamet) نگاشته شده است. در این نمایشنامه دو شخصیت اصلی داستان یک دانشجو دختر و یک استاد دانشگاه هستند که در ادامه استاد به آزار جنسی دانشجو متهم می‌شود و از این جا به بعد داستان حول این موضوع می‌گردد. دلیل توجه به چنین موضوعاتی در سینمای سال‌های اخیر ایران، علاوه بر آگاهی بخشی و انجام رسالت اجتماعی فیلمسازی، رسیدن موج جنبش «من هم» (Me too) به ایران است.
جنبش «من هم» که پیش‌تر از آمریکای شمالی شروع شد، خیلی سریع توانست تمام دنیا را در نوردد و بعد از مدتی به ایران هم رسید. این فیلم به مسائل اجتماعی روز ایران و مشکلات اخلاقی و سواستفاده‌های نامناسب در محیط‌های آکادمیک می‌پردازد و با محور قرار دادن یک شخصیت زن، به نوعی می‌خواهد بازگو کننده مشکلات تمام زنان ایرانی در چنین شرایطی باشد.
در گفتگو با کارگردان فیلم سینمایی استاد
عماد حسینی در نشستی درباره فیلم استاد گفته است که مخاطب باید از فیلم مفهوم خاص خود را دریافت کند. او اضافه کرده است که این فیلم موضوعی جهانی دارد و مواجهه زنان را با قدرت در محیط پیرامونشان نشان می‌دهد، مساله‌ای که در سال‌های اخیر در کشورمان هم موضوعیت پیدا کرده و خوب است که از تریبون سینما به جامعه در مورد آن آگاهی‌رسانی شود.
حسنی می‌گوید: «مگر چند فیلم تاکنون درباره تجاوز در ایران ساخته شده؟ این در حالی است که در کشورهای دیگر درباره این مساله فیلم‌های زیادی ساخته شده. من در این فیلم سعی کرده‌ام واقعیت شخصیت‌ها را نشان دهم و معتقدم فیلم موضع خاص خود را نسبت به موضوع تعرض دارد. طی سال‌های گذشته از این استادها در کشور ما زیاد شده، حتی به من گفته بودند که این فیلم را نسازم و بسیاری از افراد در سینما تلاش می‌کردند تا من راضی به انصراف از ساخت فیلم شوم.
درباره متن فیلم هم باید بگویم که متن استاد یک متن اورجینال است، البته حین نگارش نقدهایی هم به برخی جریان‌های فمینیستی اخیر داشته‌ایم.» عماد حسینی کارگردان فیلم سینمایی استاد در مورد شباهت فیلمش و فیلم فروشنده اصغر فرهادی گفت: «هرچند فیلم من و فروشنده اصغر فرهادی هر دو درباره تجاوز است اما من هیچ شباهتی بین این دو فیلم نمی‌بینم.»
عوامل در فیلم استاد
کارگردانی فیلم استاد بر عهده عماد حسینی بوده است؛ او که پیش از این سابقه ساخت فیلم « تهران، خانی آباد، ۱۳۶۶» را در کارنامه هنری خود دارد، این بار در همکاری با محمد حسین مهدویان به عنوان مشاور کارگردان توانسته فیلمی متفاوت بسازد. از دیگر بازیگران فیلم سینمای استاد می‌توان به حوریه مقدم و مهدی ابوحمزه هم اشاره کرد.
سایر عوامل فیلم سینمایی استاد عبارت‌اند از تینا بخشی: طراح چهره‌پردازی، مریم میرباقری: طراح صحنه و لباس، هانیه جلوخانی: تدوین، احسان خزایی: مدیر صدابرداری، هادی اسلامی: جلوه‌های ویژه کامپیوتری، مهدی دوایی: مدیر هنری، مریم قربانی‌نیا: مشاور رسانه‌ای و مدیر روابط عمومی و حسین زرقام: مدیر تولید. ناگفته نماند که مجید یزدانی، مدیر فیلمبرداری فیلم سینمایی استاد بوده است.
او در این فیلم با بهره‌گیری از تکنیک‌های واقع‌گرایانه، از جمله استفاده از دوربین روی دست، فضای ملموس و پر احساسی ایجاد می‌کند. این تکنیک به تماشاگران کمک می‌کند تا بیشتر با شخصیت‌ها و موقعیت های داستان همذات‌پنداری کنند.
کلام آخر
فیلم سینمای استاد ماجرایی ملتهب و اجتماعی را به نمایش می‌گذارد. عماد حسینی در اولین تجربه سینمایی بلند خود به سراغ سوژه ملتهب و به‌روزی رفته و درباره تجاوز یک استاد نقاشی به شاگردانش فیلم ساخته است. فیلم استاد روایتی دردناکی است که با توجه به روایتی واقعی در فضای تجسمی ایران ساخته شده است.
اغلب منتقدان از شجاعت کارگردان و نویسنده فیلم در پرداختن به موضوعاتی حساس و جنجالی تقدیر کرده‌اند و حتی برخی دیگر معتقدند که فیلم به‌خوبی توانسته روابط پیچیده قدرت و تأثیرات آن را در بستر اجتماعی روز ایران بازنمایی کند. البته، برخی نیز از محدودیت‌های روایی و پرداخت شخصیت‌ها انتقاد کرده‌اند، اما به‌طور کلی، این فیلم ۸۲ دقیقه‌ای، به‌عنوان اثری تأثیرگذار و بحث‌برانگیز در میان مخاطبان پذیرفته شده است.
فیلم سینمایی استاد یکی از آثار مهم سینمای روز ایران است که با بودجه‌ای محدود و به طور مستقل تولید شده است. فیلم استاد با بهره‌گیری از روایتی جسورانه و پرداختن به مسئله اجتماعی و اخلاقی تعرض جنسی، توانسته تاثیر عمیقی بر مخاطبان بگذارد. این اثر نه تنها از لحاظ هنری، بلکه از لحاظ اجتماعی نیز توانسته گامی مثبت در بازنمایی مشکلات و چالش‌های زنان در جامعه بردارد.
